Μαν. Κασσώτη
Με την παρουσία διακοσίων Κασιωτών, άλλων Δωδεκανησίων και Ομογενών, γιόρτασε η Κασιακή Αδελφότητα, υπό την αιγίδα της Δωδεκανησιακής Ομοσπονδίας, την 189η επέτειο του Ολοκαυτώματος της Κάσου. Η εκδήλωση πραγματοποιήθηκε την Κυριακή 9 Ιουνίου στο "Κασιώτικο Σπίτι", που βρίσκεται στο Bronx της Νέας Υόρκης. Με ιστορικές αναφορές και λαογραφικά δρώμενα ο Σύλλογος πρόβαλλε στην Αμερική ένα τοπικό ιστορικό γεγονός με Πανελλήνιο σημασία και αντίκτυπο.
Την εκδήλωση τίμησαν με την παρουσία τους η Γενική Πρόξενος της Κύπρου Κούλα Σοφιανού, η καθηγήτρια από το Yale University Μαρία Καλιάμπου, ο ιερέας Ευθύμιος Κονταργύρης, ο πρόεδρος της Δωδεκανησιακής Ομοσπονδίας Γιώργος Ανδριώτης με τους προέδρους και αντιπροσώπους των Δωδεκανησιακών συλλόγων: Μαρία Μαραγκού (Κάλυμνος), Μιχάλης Μίχαλος (Νίσυρος), Πόπη Μπουρνή (Χαραυγή), Βασίλης Κωνσταντάς (Πάτμος), Γιάννης Σακέλλης (Κως), ʼλεξ Κωσταντόπαις (Σύμη), Μανώλης Κασσώτης (Κάρπαθος), οι πρώην πρόεδροι της Δωδεκανησιακής Ομοσπονδίας Δημοσθένης Τριανταφύλου και Ματίνα Κουτσού. Από τους ομογενειακούς συλλόγους παρευρέθησαν Γεράσιμος Στεφανίτης (Κεφαλλονιά), Γεώργιος Κίτσιος (Astoria Homeowners) και Ντίνος Ράλης ως εκπρόσωπος της προεκλογικής εξαστρατείας του Γιάννη Κατσιματίδη για το δημαρχειακό αξίωμα της Νέας Υόρκης.
Ο πρόεδρος της Κασιακής Αδελφότητας Μιχάλης Ζούλης καλωσόρισε και ευχαρίστησε τους παρευρεθέντες και κάλεσε τον πάτερ Ευθύμιο, ο οποίος τέλεσε τρισάγιο υπέρ αναπαύσεως των ψυχών των Κασίων που αγωνίστηκαν υπέρ της Ελληνικής Παλιγγενεσίας και των θυμάτων του Ολοκαυτώματος.
Στην συνέχεια η Κούλα Σοφιανού αναφέρθηκε στην ομοψυχία που υπάρχει μεταξύ των Δωδεκανησίων σε εθνικά θέματα και στους δεσμούς που υπάρχουν μεταξύ της Κύπρου και της Δωδεκανήσου. Ο πρόεδρος της Δωδεκανησιακής Ομοσπονδίας που ακολούθησε αναφέρθηκε στην συνεργασία που υπάρχει μεταξύ των Δωδεκανησιακών συλλόγων, όπως την οργάνωση εκδηλώσεων όπως η εορτή του Ολοκαυτώματος και αναφέρθηκε στην έκθεση ζωγραφικής του Νίκου Παγεωργίου που τελείται στον ίδιο χώρο υπό την αιγίδα της Δωδεκανησιακής Ομοσπονδίας. Ακολούθησε η ανάγνωση των μηνυμάτων που ελήφθησαν από τον Γενικό Πρόξενο Γεώργιο Ηλιόπουλο και από τον βουλευτή Δωδεκανήσου Μάνο Κόνσολα.
Στο ιστορικό του Ολοκαυτώματος αναφέρθηκε ο Μανώλης Κασσώτης ο οποίος έκλεισε την εισήγησή του με αναφορά στο Κασιώτικο λαϊκό παραδοσιακό τραγούδι "ο Πατημός της Κάσου" το οποίο απάγγειλε η Κασιανή Ζαχάρη και το Καρπάθικο λαϊκό παραδοσιακό τραγούδι "η Κάρπαθος Μοιρολογά τ' Αδέλφι της τη Κάσο", που απάγγειλε η Ματίνα Κουτσού.
Το πολιτιστικό μέρος του προγράμματος συνεχίστηκε με Κασιώτικη παραδοσιακή μουσική με τον Σταύρο Κ. Κίκη στη λύρα και τους Σάββα Περσελή και Χρυσοβαλάντη Κασιωτάκη στο λαούτο. Χόρεψε το χορευτικό συγκρότημα του Συλλόγου αποτελούμενο από τους Μηνά Μ. Ζούλη, Κατίνα Μ. Ζούλη, Μαρία Μ. Ζούλη, Ειρήνη Σ. Περσελή, Μαρία Γ. Λυριστή, Ζωγραφούλα Κρητικού, Φούλα Γ. Καλαβρέζου, Ευδοκία Α. Σοφίλα, Ευγενία Μ. Βρετού και Νικόλαος Μ. Ζούλης.
Ακολούθησαν επίκαιρες μαντινάδες με θέμα το Ολοκαύτωμα από τους Φραγκίσκο Ξυδιάρη, Γιώργο Περσελή, Φίλιππο Παπαγεωργίου και Σεβαστή Περσελή. Ιδιαίτερη αξιοσημείωτη και ευχάριστη υπήρξε η συμμετοχή της νεολαίας στο πολιτιστικό μέρος του προγράμματος.
Στην παρέμβασή της η Μαρία Καλιάμπου συνεχάρη τον Σύλλογο και τα μέλη του που αν και βρίσκονται μακριά από την πατρίδα δεν ξεχνούν να τιμούν την ιστορική επέτειο και να μένουν κοντά στις πολιτισμικές παραδόσεις του νησιού τους. Ο Δημοσθένης Τριανταφύλλου ανέφερε ότι θα φροντίσει να μνημονεύεται το ιστορικό του Ολοκαυτώματος της Κάσου στα σχολικά βιβλία.
Η εκπαιδευτικός Σωτηρία Λαθουράκη αναφέρθηκε στην προσήλωση των Κασίων στα έθιμα της Κάσου. Ο γνωστός σ' όλη την Ομογένεια για την πολύπλευρη ομογενειακή του δράση Ντίνος Ράλης αναφέρθηκε στις τελευταίες δημοσκοπήσεις υπέρ του Γιάννη Κατσιματίδη και τόνισε ότι η Ομογένεια και ιδιαίτερα οι Δωδεκανήσιοι πρέπει να βρεθούμε στο πλευρό του.
Η ΟΜΙΛΙΑ ΤΟΥ ΜΑΝ. ΚΑΣΣΩΤΗ
Το 1960, στην βιβλιοθήκη του στρατοπέδου που υπηρετούσα στον Αμερικανικό στρατό, βρήκα ένα βιβλίο που εξέταζε, από στρατιωτική άποψη, τα κυριότερα επαναστατικά κινήματα. Με εντυπωσίασε η αναφορά του βιβλίου στην Ελληνική Επανάσταση του 1821, στην οποία αφιέρωσε ένα ολόκληρο κεφάλαιο. Μεταξύ των άλλων, ο συγγραφέας εξηγούσε πως οι Έλληνες κατόρθωσαν να δημιουργήσουν αξιόλογη στρατιωτική δύναμη και να τα βάλουν με την Οθωμανική αυτοκρατορία.
Τον Επαναστατικό στρατό επάνδρωσαν οι Αρματωλοί, οι Κλέφτες με τους καπεταναίους τους και οι Έλληνες αξιωματικοί που υπηρετούσαν σε ξένους στρατούς, μαζί με τους Φιλέλληνες. Από την άλλη μεριά, η ναυτοσύνη των Ελλήνων, σε συνδιασμό με άλλες καταστάσεις, δημιούργησε τον Επαναστατικό στόλο. Οι Έλληνες, εκμεταλλευόμενοι την Οθωμανική τους υπηκοότητα, δημιούργησαν αξιόλογο εμπορικό στόλο, που εξυπηρετούσε τις Οθωμανικές θαλάσσιες συγκοινωνίες και συναλλαγές, στην Μεσόγειο και στον Εύξεινο Πόντο.
Την ναυτοσύνη των Ελλήνων εκμεταλλεύτηκαν οι Μεγάλες Δυνάμεις, στους μεταξύ τους πολέμους και ενάντια των Τούρκων. Στον Ρωσοτουρκικό πόλεμο, στην εκστρατεία του Ορλώφ, οι Ρώσοι χρησιμοποίησαν Έλληνες ναυτικούς, όπως τον Λάμπρο Κατσώνη. Αργότερα, την εποχή του Ναπολέοντα, οι Γάλλοι χρησιμοποίησαν Έλληνες ναυτικούς για να διασπάσουν τον ναυτικό αποκλεισμό, που τους είχε επιβάλει ο Βρεττανός ναύαρχος Nelson. Την ίδια εποχή, οι Τούρκοι επέτρεψαν στους Έλληνες να εξοπλίζουν τα πλοία τους, για να αντιμετωπίσουν τους πειρατές, που λυμαίνονταν τα νησιά και τα παράλια του Αιγαίου. Έτσι, οι Έλληνες ναυτικοί απέκτησαν πολεμική πείρα και, με την έκρηξη της Ελληνικής επανάστασης, τα νησιά Ύδρα, Σπέτσες, Ψαρά και Κάσος βρέθηκαν με αξιόλογο πολεμικό ναυτικό, που διέθεσαν στην υπηρεσία του Έθνους.
Στις 23 Απριλίου 1821, ένα κασιώτικο καράβι, γυρνώντας στο νησί από ταξίδι, έφερε την είδηση ότι η Επανάσταση ξέσπασε. Αμέσως η Κάσος ξεσηκώθηκε και έθεσε τη ναυτική της αρμάδα στη διάθεση του αγώνα.
Τον Μάη του 1821, τα κασιώτικα καράβια προβάλλουν μπροστά στο λιμάνι της Ρόδου κι αρχίζουν σφοδρό βομβαρδισμό του φρουρίου της. Δυο κασιώτικα καράβια περιπολούν νύχτα και μέρα το στενό της Ρόδου, άγρυπνοι φύλακες της Σύμης, της Χάλκης, της Τήλου και της Νισύρου, από τουρκική επιδρομή.
Μα, ο κύριος όγκος της κασιώτικης αρμάδας βρίσκεται στην Κρήτη. Η επαναστατημένη Μεγαλόνησος παλεύει με τους στόλους και τις στρατιές που στέλλει εναντίον της, από την Αιγυπτο, ο Μεχμέτ Αλής. Γράφουν οι Κρητικοί και ζητούν απεγνωσμένα βοήθεια από την Υδρα. Μα ο στόλος των επαναστατών πολεμά σ' άλλα μέρη, όπου τον καλούν οι χρείες της Επανάστασης. Τότε σπεύδουν οι Κασιώτες να βοηθήσουν την Κρήτη, παίρνοντας τροφές, όπλα, εφόδια και μεταφέροντας πρόσφυγες Κρητικούς, στα νησιά Κάσο και Κάρπαθο. Τα κρητικά έγγραφα της εποχής αναφέρουν συχνά τις βοήθειες και ποικίλες επικουρίες που παίρνουν οι Κρήτες από τους "φιλογενείς της θεοσώστου νήσου Κάσου". Σ’ εκείνες τις πολεμικές επιχειρήσεις σκοτώθηκε πολεμώντας ηρωικά ο καπετάν Θεόδωρος Κανταριντζής, ένας από τους πιο δοξασμένους καπετάνιους της Κάσου.
Μα δεν περιορίστηκαν μόνο στη δράση στα κρητικά παράλια. Οι Κασιώτες ναυμάχοι πήραν μέρος και στην ναυμαχία της Σάμου υπό τον Νικόλαο Μπουρέκα.
Οι ναυτικές επιχειρήσεις των Κασιωτών γίνονται όλο και πιό παράτολμες, ενδεικτικά: η επιδρομή κατά του Καστελλορίζου, η καταστροφή τουρκικών πλοίων μέσα στον κόλπο της Αττάλειας και η ιδιαίτερα ριψοκίνδυνη επιδρομή κατά της Δαμιέττης της Αιγύπτου, που επεχείρησε ο καπετάν Χατζη - Νικόλας Μακρής με τέσσερα πλοία.
Σ' αυτή την επιχείρηση, κατά του αιγυπτιακού λιμανιού, οι Κασιώτες αιχμαλώτισαν 15 πλοία (ο θρύλος τα ανέβασε σε 36) γεμάτα τροφές. Και τις τροφές μετέφεραν στην Κάσο, που λιμοκτονούσε, τα δε καράβια παρέδωσαν στην Ελληνική Επαναστατική Κυβέρνηση, για να τα μετατρέψει σε πυρπολικά.
Κι ερχόμαστε στις 28 Απριλίου 1824. Yπό τις διαταγές του Ιμπραήμ Γιβραλτάρ -ενός έμπειρου και τολμηρού ναυτικού που είχε ανατραφεί μεταξύ των πειρατών της Μπαρμαριάς-, η αρμάδα του Μεχμέτ Αλή, τρεις φρεγάδες και δέκα κορβέτες, μεταφέροντας χιλιάδες στρατό ανεβαίνει προς το Αιγαίο. Ο Τουρκοαιγυπτιακός στόλος πέρασε από τη Σούδα, όπου παρέλαβε μερικά ακόμη βρίκια.
Οι Κασιώτες γνωρίζουν ότι θα αποτελέσουν τον πρώτο στόχο του εχθρού. Όμως, δεν πτοούνται και λαμβάνουν όλα τα ενδεδειγμένα αμυντικά μέτρα. Τράβηξαν τα πλοία τους στην ξηρά και οχυρώνουν όλη τη βόρεια πλευρά του νησιού, όλα τα σημεία στα οποία θα μπορούσαν να αποβιβαστούν οι Τουρκοαλβανοί. Από την Αγία Μαρίνα μέχρι τον Εμπορειό, στις τοποθεσίες Αμμούδα, Κατάρτι και Πούντα Αγίου Γεωργίου, σήκωσαν αναχώματα. Τα οχύρωσαν με τα κανόνια των πλοίων τους κι εξόπλισαν όσους μπορούν να κρατήσουν όπλα, από μικρά παιδιά μέχρι γέροντες.
Αρχές Μαΐου ο Τουρκοαιγυπτιακός στόλος ζώνει την Κάσο και παρατεταγμένος μπροστά από τη Μακρά, άρχισε να βομβαρδίζει το νησί. Ταυτόχρονα οι Τουρκοαλβανοί επεχείρησαν απόβαση με βάρκες να βγουν στη στεριά. Οι Κασιώτες τους αποκρούουν. Οι περισσότερες από τις βάρκες καταστράφηκαν και βυθίστηκαν από τα πυρά των Κασιωτών. Επί μέρες η θάλασσα ξέβραζε πτώματα Αιγυπτίων και Αλβανών, που αποτελούσαν το πλήρωμα του εχθρικού στόλου.
Μα πόσο θα μπορέσει να βαστάξει ο ιερός βράχος;
Γράφουν απεγνωσμένα στην Κυβέρνηση: «Προύχοντες ομογενείς της νήσου Υδρας, μετά δακρύων προσπίπτοντες, παρακαλούμεν την Υμετέραν φιλογένειαν, ως αρχηγού των θαλασσινών, να μας προφτάσετε θαλάσσιον δύναμιν, επειδή έφτασεν ο αιγυπτιακός στόλος και μας έχει ήδη τρεις ημέρας καθ' όλα τα μέρη μπλόκον». Μα στην Υδρα περιμένουν τα χρήματα από το δάνειο, που δεν έρχεται, οι ιδιωτικοί πόροι των τριών νησιών δεν επαρκούν ούτε για τις δικές τους ανάγκες. Η Κάσος βρίσκεται μόνη.
Μια ατυχία ανάγκασε τους Τούρκους να λύσουν τον μπλόκο και να εγκαταλείψουν προσωρινά την επιχείρηση κατά της Κάσου. Η φρεγάτα του Ιμπραήμ Γιβραλτάρ, πλησιάζοντας στην ακτή, προσάραξε σε υφάλους κι έπαθε ζημιές. Αναγκάστηκαν να την πάρουν στη Ρόδο για επισκευές. Φύσηξε και δυνατός άνεμος και τα τουρκοαιγυπτιακά πλοία έφυγαν για τη Κρήτη. Μα σε λίγες μέρες η αρμάδα ξανάρχεται ενισχυμένη από 35 ακόμα πλοία. Μαζί της έφερε και τον προδότη Ζαχαριά. Αρχίζει από τη θάλασσα ασφυκτική πολιορκία του νησιού, με επικεφαλή τον Χουσεΐν μπέη.
Η ώρα της θυσίας πλησιάζει. Είναι 27 Μαϊου του 1824, μέρα Σάββατο. Οι Τουρκοαιγύπτιοι επαναλαμβάνουν την επίθεση, εκατοντάδες κανόνια ξερνούν φωτιά πάνω στην δύσμοιρη Κάσο. Οι Κασιώτες μόνοι, αβοήθητοι, με το πείσμα που δίνει η απόφαση της υπέρτατης θυσίας. Απαντούν με τα κανόνια τους από τις ντάπιες.
Αμύνονται απελπισμένα, υπεράνθρωπα.
Δυο μέρες πόλεμος. Οι Τουρκοαιγύπτιοι επαναλαμβάνουν την επίθεση από τρία σημεία. Τη νύχτα της 29 Μαΐου ο χιλίαρχος Μουσσά, βοηθούμενος από τον Ζαχαριά, καταφέρνει με βάρκες να αποβιβαστεί μαζί με 200 Αλβανούς στην ερημική τοποθεσία "Αντιπέρατος". Σκότωσαν τους πέντε από τους έξη φρουρούς. Ο ένας κατόρθωσε να δραπετεύσει και να φέρει τα θλιβερά μαντάτα. Οι Αλβανοί σκαρφάλωσαν στους βράχους, που δέσποζαν πάνω από τα κασιώτικα πυροβολεία, και βρέθηκαν στα νώτα των υπερασπιστών. Οι Κασιώτες μαχητές βρέθηκαν μεταξύ δύο πυρών κι η αντίστασή τους άρχισε να κάμπτεται. Ένας ένας έπεφταν άψυχοι οι αγωνιστές, ποτίζοντας με το αίμα τους τη γη της Κάσου. Ο Χουσεΐν πασάς βγήκε στη στεριά με 2.000 στρατό.
Οι Κασιώτες πολεμιστές, με τους αρχηγούς των Ιωάννη Γρηγοριάδη και Μάρκο Μαλλιαράκη, υποχώρησαν προς το χωριό Αγία Μαρίνα, όπου έγινε σφοδρή μάχη, άνιση όμως. Οι Κασιώτες αφήνοντας 100 νεκρούς στο πεδίο της μάχης, υποχώρησαν στα βουνά. Τα χωριά του νησιού έμειναν στα χέρια των εχθρών. Οι Τουρκοαλβανοί σκότωσαν, λεηλάτησαν, αιχμαλώτισαν. Κάπου 2.000 γυναικόπαιδα μεταφέρθηκαν στα πλοία για να πουληθούν στα σκλαβοπάζαρα.
Με τους λίγους επιζώντες πολεμιστές, ο καπετάν Μάρκος Μαλλιαράκης αντιστάθηκε σθεναρά στα βουνά. Τέσσαρες ώρες κράτησε τη μάχη εναντίον 2.000 Τουρκοαλβανών. Προκάλεσε σημαντική φθορά στον εχθρό, μα στο τέλος τον έπιασαν ζωντανό. Τον έδεσαν και τον οδήγησαν έτσι δεμένον μπροστά στον Χουσεϊν πασά. Μα εκεί, καθώς τον έπαιρναν, κατάφερε να λυθεί. ʼρπαξε το μαχαίρι ενός από τους φρουρούς του και σκότωσε τρεις, μέχρι που χύμηξαν οι άλλοι επάνω του, και τον κατακομμάτιασαν. Έτσι πέθανε ο ήρωας Μάρκος Μαλλιαράκης. Ἐτσι πατήθηκε η Κάσος. Πατήθηκε το χώμα της, όχι όμως η ψυχή της. Τη σφαγή της Χίου και την έξοδο του Μεσολογγίου αποθανάτισε ο Γάλλος ζωγραφος Delacroix και το ολοκαύτωμα των Ψαρών εξύμνησε ο Εθνικός μας ποιητής Διονύσιος Σολωμός.
Όμως εκείνο τον χαλασμό της Κάσου τραγούδησε η κασιώτικη δημοτική μούσα με τούτο το υπέροχο τραγούδι:
Μαύρο πουλάκι κάθεται
στης Κάσου τ' αγριοβούνι,
βγάλλει φωνίτσα θλιερή
και μαύρο μοιρολόι.
-Μάνα, κλαμός και βουγκητός
εις το νησί της Κάσου!
Η μάνα κλαίει το παιδί
και το παιδί τη μάνα
κι ο αερφός την αερφή
κι άουρος τηκ καλήτ του.
Μπάς και πανούκλα πλάκωσε,
μπάς και σεισμός εΐνη;
Μηδέ πανούκλα πλάκωσε,
μητέ σεισμός εΐνη,
Χουσεΐν πασιάς επλάκωσεν
από την Αλεξάντρα.
Γίνονται στίβες τα κορμιά,
τα αίματα ποτάμια.
Σφάζουν τους γέρους και τις γριές
κι όλα τα παλλικάρια
τις κοπελλιές και τα μωρά στη φλότα τους μπαρκάρουν σκλάβους
να τους πουλήσουσι
στης Μπαρμπαριάς τα μέρη.
Και μια απ' τις σκλάβες
ήλεγε με θλιερή φωνίτσα.
Χίλια κι αν κάμεις, Χουσεΐν,
χίλια κι αν μας πουλήσεις,
εμείς του Τούρκου το σπαθί 'εθ
θα το φοηθούμε
γιά θα μας κόψεις ούλους μας,
για λευτεριά θα 'ούμε.
Την καταστροφή Κάσου έκλαψε όλος ο Ελληνισμός και μοιρολόγησε η δημοτική μούσα της Καρπάθου με τούτο το τραγούδι:
Η Κάρπαθος Μοιρολογά τη Κάσος
Φαίνεται πως ε(γ)ίνηκε
μέ(γ)α κακό στηκ Κάσο.
Του Χουσεΐνη ο στρατός
με τους Αρβανιτά(δ)ες
ερήμαξε τηκ Κάσο μας,
επήρε τις κοπέλες
κι ήσφαξεν άντρες και παιδιά
κι εκάησαν οι πέτρες.
Ώχου της Κάσος το νησί,
ο δρόσος του Μπονέντη,
που 'το γραφτό της μοίρας του να πέσει, να ρημάξει.
Ποιός θα σε κλάψει, Κάσος μου,
και ποιός θα σ' ανασταίσει,
που 'ναι τα λείψανα πολλά
κι ερήμαξεν ο τόπος;
Η Κάρπαθος, τ' αέρφι σου,
θα σε μοιριολοάται
στα μαύρα θε να φορεθεί
για το κακό που (εγ)ίνη.
Κατάρα να 'χεις 'στα να ζεις,
άπιστε Χουσεΐνη.
