Μνήμη Σάββα Κ. Περσελή
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΙΟΥΣΗΣ
Η θάλασσα. Το Αιγαίο. Ο Εύξεινος Πόντος. Η θάλασσα στη μέση της Γης. Η Μεσόγειος«Δεν ημπορώ τα βάσανα/ της πέτρας να τα λέω/ κι η πέτρα να μη μου μιλά /να κά(θ)ομαι να κλαίω/ Ηθελα να 'μουν ουρανός/ Θεέ μου σ' αυτή την πλάση/ να μην αφήσω σύννεφο/ Κάσος να σε σκεπάσει/ Την κάθε λέξη που θα πω/ μετρώ με το κουμπάσο/ για να 'ναι τα λόγια μου σωστά/ σαν τραγου(δ)ώ στην Κάσο».Σάββας Περσελής, αξεπέραστος ριμαδόρος, δεξιοτέχνης της λύρας, λαϊκός βάρδος του Νοτίου Αιγαίου, γεωργοκτηνοτρόφος, δουλευτής της πέτρας. Εφυγε από κοντά μας στις 15 Μαρτίου, στα 95 του. Ανήκε στη δεύτερη από τις τέσσερις γενιές μουσικών της οικογένειας Περσελή. Οι Κασιώτες έλεγαν γι' αυτόν ότι σκάρωνε μαντινάδες με την ίδια συχνότητα που ανθίζει το χαμομήλι στη γειτονιά του, στον Χρουσουλά της Αγίας Μαρίνας, ότι δημιουργούσε δεκαπεντασύλλαβους για κάθε θέμα, κάθε πρόσωπο, κάθε αντικείμενο συζήτησης, συνταίριαζε με το μυαλό του στίχους και νότες, μέχρι να μπουν στη σωστή τους θέση, αυτοσχεδίαζε στην άψη του γλεντιού, ήταν ένα αγνό κομμάτι της συλλογικής μας ψυχής. Δεν ήταν λίγες οι φορές που σε μεγάλη ομήγυρη που γλεντούσε σε κάποιο πανηγύρι, γάμο, βάφτιση, οι συνδαιτυμόνες κρέμονταν από τα χείλη τού μπαρμπα-Σάββα για να ακούσουν τις μερακλίδικες ευχετήριες μαντινάδες του.«Με τη λύρα του και το τραγούδι του, ο Σάββας Περσελής έλαβε μέρος στις ηχογραφήσεις του Σίμωνα Καρρά, ενώ υπάρχουν και CD με τη συμμετοχή του από τα Διεθνή Φεστιβάλ Λύρας και Οργάνων με Δοξάρι που έγιναν στο νησί μας», σημειώνει ο Μανόλης Μαυρολέων, συγγραφέας και μέλος της Εταιρείας Κασιακών Μελετών.Φέτος, στην πατρίδα του πραγματοποιείται η 5η Μουσική Συνάντηση Λύρας από 19-22 Αυγούστου, η οποία είναι αφιερωμένη στη μνήμη του μεγάλου λαϊκού βάρδου, του αυθεντικού λυράρη και ποιητή του Αιγαίου.
ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 09/07/2007
ΓΙΑ ΤΟΝ ΓΕΡΟ-ΣΑΒΒΑ
Τετάρτη, 04 Ιούλιος, 2007
Γράφει ο Δημήτριος Σ. Προβάδος
"Μέχρι να ζω θα τραγουδώ, Κάσος μου αγαπημένη
και τ' όνομά σου το γλυκό στη σκέψη μου θα μένει..."
Σάββας Περσελής(1995)
«Του μουσικού δεν πρέπουνε θρήνοι και οιμωγές
μόνο του πρέπουν άσματα χοροί και δοξαριές»
Δ.Σ.Π.
Υπάρχουν κάποιοι λαϊκοί καλλιτέχνες που είτε τους αγνοεί παντελώς η δισκογραφία, είτε ακούγονται σε κάποιο cd - μουσικό αφιέρωμα στην μουσική του τόπου τους.Δεν «κτύπησαν» ποτέ τα νούμερα εκείνα των πωλήσεων που θα έκαναν τα ποικίλης ύλης περιοδικά, την τηλεόραση και τους δημοσιογράφους που ασχολούνται με τα τερτίπια και τις δραστηριότητες των σελέμπριτις (νεολογισμός ξενικής προέλευσης), να ασχοληθούν μαζί τους.Όπως έλεγε και το τραγούδι: «…τους ξέρει μόνο η μάνα τους οι συγγενείς και οι γειτόνοι…» Ψέματα! Τους ξέρουν και εκείνοι που αγαπούν, ακούν και ερευνούν την μουσική αυτού του τόπου και τις ιδιαιτερότητες της πολυποίκιλης έκφρασης του.Ένας τέτοιος μουσικός ήταν και ο γερο-Σάββας Περσελής.Ένας λυράρης, ένας στιχουργός, ένας τραγουδιστής της Κάσου.
Δεν έγινε πανηγύρι στο νησί, γιορτή ή γάμος που να μην είναι καλεσμένος ο γερο-Σάββας, να στολίσει με τις δοξαριές και το τραγούδι του την χαρά των ανθρώπων. Τον γερο-Σάββα Περσελή, τον γνώρισα μεγάλο πια σε προχωρημένη ηλικία, όταν γαμπρός στην Κάσο παραβρέθηκα στο πανηγύρι της Παναγίας στις 15 Αυγούστου του 19.., στο χωριό Παναγιά της Κάσου, να παίζει και να γλεντούνε χορεύοντας με τις δοξαριές του οι προσκυνητές, σε ένα από τα μεγαλύτερα πανηγύρια του νησιού.Μπορεί η λύρα του Απόλλωνα να μην έμοιαζε σχηματικά με αυτή του γερο-Σάββα, ούτε και οι Μαινάδες, οι Σάτυροι ή οι Σιληνοί, να εκστασιάζονταν ακούγοντας τον, μια και υπήρξαν χρόνια πριν από αυτόν. Όμως είμαι βέβαιος ότι ίδια θα παιζε την δική του λύρα και ο Φήμιος, ή τις μουσικές του ο Διονυσιακός μύστης. Γνήσιος απόγονος μιας σειράς μουσικών αυτού του τόπου, διονυσιακός και απολλώνιος μαζί, παίζοντας ξεπερνούσε τα στενά όρια του μικρού του νησιού, και συναγελάζονταν με τους θεούς και τους μύστες. Αυτοί οι θεοί θέλοντας την παρέα και τα ακούσματα της μουσικής του είναι που την Πέμπτη 15 Μαρτίου του 2007, τον κάλεσαν κοντά τους. Κι έτσι, «έφυγε" ο γερο-Σάββας... σε ηλικία 95 ετών (1912-2007) για το μακρύ ταξίδι στο σύμπαν. Απεβίωσε το απόγευμα της Πέμπτης στην Κάσο αυτός ο "Πατριάρχης" της Κασιώτικης μουσικής. Έγραψαν στην νεκρολογία του «Ο Σάββας Περσελής ήταν η μουσική φωνή και συνείδηση της Κάσου. απόφωνος λυράρηδων και ο ίδιος, τραγούδησε τις χαρές και τις λύπες της ιδιαίτερης πατρίδας του, Ο γερο-Σάββας έφυγε αφήνοντας πίσω του ολόκληρη τη μουσική ιστορία του τόπου του, την οποία όλοι οι Κασιώτες οφείλουν να την διατηρήσουν μεταλαμπαδεύοντας την στις επόμενες γενιές.»Σε ένα μουσικό, ένα στιχοπλόκο και τραγουδιστή, εκτός από την εξώδιο ακολουθίατου πρέπουν και τραγούδια. Γιʼ αυτό και οι Κασιώτες που τον γνώρισαν και τον αγάπησαν, τον αποχαιρέτησαν με τον δικό τους τρόπο. Με μαντινά(δ)ες. Mαντινάδες που γράφτηκαν για τον θάνατο του γερο-Σάββα Περσελή:
ΤΑ ΓΛΕΝΤΙΑ ΤΑ ΚΑΣΙΩΤΙΚΑ ΕΚΑΙΓΑΝ ΣΑ ΤΗ ΛΑΒΑ
ΜΑ ΤΩΡΑ ΕΠΑΓΩΣΑΝΕ ΧΩΡΙΣ ΤΟΝ ΓΕΡΟ ΣΑΒΒΑ
ΟΛΟ ΤΗΣ ΚΑΣΟΥ ΤΟ ΝΗΣΙ ΤΩΡΑ ΕΜΑΥΡΩΝΤΗΘΕΙ
ΧΑΘΕΙ ΑΥΤΟΣ ΠΟΥ ΑΝΥΨΩΣΕ ΤΑ ΕΘΙΜΑ ΚΑΙ ΗΘΗ
ΤΩΡΑ ΤΗΣ ΚΑΣΟΥ ΟΙ ΣΚΟΠΟΙ (Α)ΚΟΥ(Γ)ΟΝΟΤΑΙ ΛΥΠΗΜΕΝΟΙ
ΠΟΥ ΧΑΣΑΝ ΤΟ ΠΑΤΕΡΑ ΤΟΥΣ ΚΑΙ ΕΙΝΑΙ ΟΡΦΑΝΟΜΕΝΟΙ
ΚΟΝΤΑ ΤΟΝ ΠΗΓΕ Ο ΘΕΟΣ ΝΑ (Α)ΚΟΥΣΕΙ ΤΟ ΑΛΕΝΤΙ
ΚΑΙ ΠΑΝΩ ΣΤΟ ΠΑΡΑΔΕΙΣΟ ΝΑ ΣΤΕΙΣΟΥΝΕ ΤΟ ΓΛΕΝΤΙ
ΠΑΝΩ ΣΤΟ ΡΑΔΙΟΦΩΝΟ ΠΑΤΗΣΤΕ ΤΟ, ΤΟ PLAY
ΓΙΑ ΝΑ ΘΥΜΟΥΝΤΑΙ ΟΙ ΠΑΛΙΟΙ ΝΑ ΜΑΘΟΥΝΕ ΟΙ ΝΕΟΙ
"Αργύρης Λαθουράκης"
"Οι άγγελοι στον ουρανό απόψε έχουν γλέντι
ο ΣΑΒΒΑΣ τους ετραγουδά το Πάθος και τ' Αλέντι"
¨"Τρούσσουλας"
ΚΑΣΙΩΤΗ ΝΑ ΜΗ ΘΛΙΒΕΣΕ ΔΑΚΡΥ ΝΑ ΜΗ ΠΡΟΚΑΝΕΙ,
ΤΟΥ ΚΟΡΥΦΑΙΟΥ Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΑΘΑΝΑΤΟ ΤΟΝ ΚΑΝΕΙ..!
Χάρης Βάλλας
Άξιε πρωτομάστορα του στίχου και της λύρας
αιώνια να είναι η μνήμη σου ως του θεού το σύμπας
Φραγκίσκος Σοίλης
ΓΙΑ ΤΟ ΓΕΡΟ-ΣΑΒΒΑ
"Ήμπιασα γέρο Σάββα μου δυό λόγια να σου γράψω,
μαζί με όλο το νησί εσένα να σε κλάψω.
Στην Κάσο (δ)ε θα ξανακουστεί να παίζεις π(λ)ιό τη λύρα.
γλέντια (δ)ε θα στήσεις πια, μη(δ)ε θα βγεις στη γύρα.
Ήμπιανες το κουφόξυλο μαζί και το δοξάρι
και ήλεες τα Μπλου Μαρέν με μια περίσια χάρη.
Σύμβολο είσαι για ούλους μας, μάστορας, δάσκαλος μας
και γλέντια σαν θα στήνουμε θα είσαι στο πλευρό μας.
Αξέχαστα τα γλέντια σου που 'καμες στο νησί μας,
παντοτινά θα βρίσκεσαι Σάββα στη θύμηση μας
"Αντώνης Ε. Καραγιαννάκης
Ο Σάββας Περσελής μαζί με τον αδελφό του Ηλία Περσελή στην Κάσο, δημιούργησε μια φαμίλια, τους Περσελήδες, που για πέντε γενεές είναι οι λυράρηδες της Κάσου. Για την ιστορία του γερο-Σάββα Περσελή, αλλά και της οικογένειας του έγραψε στο ένθετο του cd με τραγούδια της Κάσου, ο Μανόλης Μαυρολέων για λογαριασμό της Εταιρείας Κασιακών Μελετών
ΠΕΡΣΕΛΗΔΕΣ: ΜΙΑ ΚΑΣΙΩΤ1ΚΗ ΜΟΥΣΙΚΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ
Η παράδοση μιας κληρονομιάς από τους παλαιότερους και η παραλαβή της από τους νεότερους γόνους μιας οικογένειας είναι η θεία εκείνη λειτουργία που φέρνει ως τις μέρες μας τον μόχθο, το μεράκι και τη φαντασία αυτών που πέρασαν γονιμοποιώντας το παρόν με τη γνώση του παρελθόντος.Στις μουσικές οικογένειες, ειδικότερα, οι λέξεις "παράδοση" και "παραδίδω" παρουσιάζουν μια σχεδόν απόλυτη ταύτιση, είτε χρησιμοποιούνται κυριολεκτικά είτε μεταφορικά. Τα όργανα αλλάζουν χέρι, οι μουσικές αυτί, τα τραγούδια χείλη! Παραδίδονται και παραλαμβάνονται από τον πατέρα στο γιο, από τον παππού στον εγγονό και, κάποιες φορές, από τον προπάππου στον δισέγγονο!Στην περίπτωση της Κάσου, η μουσική οικογένεια των Περσελήδων (όπως κι αλλού οι οικογένειες των Χαλκιάδων, των Σουκαίων και τόσων άλλων] φθάνει κιόλας στην πέμπτη γνωστή γενιά λυράρηδων και γενικότερα μουσικών. Με την "υψηλή πιστότητα μετάδοσης "που εγγυάται σ 'αυτή την περίπτωση η οικογενειακή και η ευρύτερη κοινωνική ενότητα και συνοχή στον κλειστό κι απομονωμένο βιοχώρο, ενός μικρού ακριτικού νησιού. Σ' έναν τόπο που έχει όμως να παρουσιάσει μεγάλο ιστορικό βάθος και πλάτος πραγμάτων, καταστάσεων, ηθών και λειτουργιών.Οι ρίζες της οικογένειας που κατορθώσαμε να εντοπίσουμε φτάνουν ως τα μέσα του περασμένου αιώνα, στον προ-προπαππού, τον Αντώνη Περσελή ή "Αντώναρη" (λόγω του μεγάλου του ύψους).Στη συνέχεια, από τον προπάππου Κώστα Περσελή, που μόνον οι γεροντότεροι θυμούνται κάπως για τη λύρα του, περνάμε στον παππού Σάββα. Ο Σάββας Περσελής (1912) είναι σήμερα ο "πατριάρχης" της κασιώτικης μαυσικο-ποιητικης παράδοσης, ένας από τους τελευταίους ίσως μεγάλους λαϊκούς ποιητές του Αιγαίου, με το πηγαίο και ανεξάντλητο χάρισμα "σκαρώματος" μαντινάδων που σε κάθε γλέντι γυρίζουν από πρόσωπο σε πρόσωπο, από θέμα σε θέμα επί ώρες πολλές, χωρίς την παραμικρή κούραση!Από τους αδερφούς του Σάββα, τον Ηλία ή "Λίό" (με το αυθεντικό "σιωπηλό" παίξιμο της λύρας) και τον Νικολό ή "Παπά" (δεξιοτέχνη του βιολιού), περνάμε στον γιο του Σάββα, τον Δημήτρη Περσελή λυράρη και τραγουδιστή με εντυπωσιακά ψηλό κράτημα του τραγουδιού στο "ίσο". Για να φθάσουμε στα εγγόνια και στα ξαδέρφια, στη νεότερη γενιά των μουσικών της Κάσου. τον Σάββα, τον Γιώργη, τον Νεκτάριο, τον Θεοδόση και τον Κώστα που καλούνται να παραλάβουν τη σκυτάλη της μουσικής αυτής γενιάς.Οι Περσελήδες είναι από τις παλαιότερες οικογένειες που ζουν μόνιμα στο νησί και, όταν δεν τραγουδούν και δεν παίζουν μουσική, είναι γεωργό - κτηνοτρόφοι, οικοδόμοι ή ψαράδες. Στις μέρες μας όμως, περνάμε πλέον στους νεότερους που φεύγουν όλο και συχνότερα για ν' αναζητήσουν αλλού δουλειά η για να συνεχίσουν τη μόρφωση τους.Αλλά, παρ' όλες τις γενικότερες αντιξοότητες και αλλοιώσεις που συντελούνται τα τελευταία χρόνια εξαιτίας της δοκιμασίας των ενοτήτων "οικογένεια, χώρος, ύφος, ήθος" (αφού όλοι οι Περσελήδες δεν ζουν πια στο νησί κι επομένως δεν έχουν τις ίδιες επιρροές), η αλυσσίδα δε φαίνεται να διακόπτεται. Αν και οι νεότεροι βλαστοί της μουσικής παράδοσης βρίσκονται μπροστά στο μεγάλο δίλημμα της εποχής: ν' ανανεώσουν τη μουσική τους αφομοιώνοντας δημιουργικά τις ξένες επιρροές η ν' αφομοιωθούν από τις επιρροές αυτές και να εκφυλίσουν την παράδοση, εκφυλιζόμενοι και οι ίδιοι (όπως ορισμένοι γόνοι της οικογένειας Κονιτοπούλου. γιο να αναφέρουμε ένα ενδεικτικό παράδειγμα προς αποφυγή!..)Όμως ο κύκλος συνεχίζει τα γυρίσματα του και είμαστε αισιόδοξοι ότι η αλυσσίδα θα συνεχιστεί. Γιατί υπάρχουν ορατές και βάσιμες ελπίδες ότι στο τέλος τα παράσιτα των εκάστοτε "συρμών" θα παραμερισθούν και η προφορική παράδοση του τόπου θα εξακολουθήσει να μεταλαμπαδεύει από γενιά σε γενιά μουσικές κι αισθήσεις ζωής. Η παρούσα καταγραφή κι έκδοση των σκοπών της Κάσου ας είναι η δική μας συμβολή προς αυτή την κατεύθυνση..Μανόλης Μαυρολέων(Εταιρεία Κασιακών Μελετών)
Σημειώσεις: 1-Οι μαντινάδες είναι παρμένες από την δημοσίευση του θλιβερού αγγέλματος του θανάτου του Σάββα Περσελή, στο http://kassosnews.blogspot.com. (Διατηρήθηκε η ορθογραφία τους). 2-Το σημείωμα είναι από το ένθετο του cd με τίτλο «ΚΑΣΟΣ ΣΚΟΠΟΙ ΤΗΣ ΛΥΡΑΣ Τρεις Γενιές Λαϊκών Μουσικών». Πρόκειται για ένα δίσκο ακτίνας με ζωντανή ηχογράφηση που έγινε στο Φρυ της Κάσου τον Αύγουστο του 1992 στο σπίτι της Ελένης Κουτλάκη-Μόσχου από τον Γιάννη Συγκλέτο, για λογαριασμό της εταιρείας LYRA.
Δημήτριος Σ. Προβάδος
